Панорама сербестлиги – бу ичтимаий ерлерде ерлешкен мимарджылыкъ я да санаат эсерлерини сербест шекильде фото, я да ресим япмакъ, видеогъа чыкъармакъ ве бу ресим я да видеоларны нешир этмектир.
Бу къарар АБД-ден (США) башлап, Япониягъа къадар ве Авропа Бирлигининъ чокъусы улькелерини къаплап алгъан дюньянынъ 83 мемлекетининъ къанунларында пекитильгендир. Бу къаиде Шималий Кореяда ишлетиле ве 2014 сенесининъ октябрь айындан башлап Русие Федерациясында да мевджут олды.
Украина къанунларынынъ муэллифлик акъларында бойле къаиде екъ ве биз буны денъиштирмеге теклиф этемиз.
Шимдики алда Украина къанунлары мимарджылыкъ ве санаат эсерлерини фоторесим ве кинематография васталарынен тек олып кечкен вакъиаларнынъ айдынлатувы макъсадынен ишлетмеге рухсет бере.
Яни, эгер сиз бина я да абидени, метро станциясыны я да хатыра тахтасыны фоторесимини япмакъ я да видеогъа чекмек истесенъиз бунъа муэллифтен (мимар я да эйкельтраш) изин алмакъ керексинъиз. Эгер муэллиф 70 йыл эвель ольген олса, тек о вакъыт ондан изин алмагъа керек олмаз. Бойле алда эсер ичтимаий вариетке кирмектедир.
Яни, аслында, чокъусы Совет биналарны я да эйкеллерни ве мустакъиллик заманында япылгъан эр шейни фото япмакъ ичюн муэллифтен изин алмакъны талап эте. Бу къанунгъа эр шей кире – Юкъары Шурасынынъ бинасындан башлап (оны фотогъа чыкъармакъ ичюн мимар Заболотный мирасчыларынынъ рухсети керек), Тарас Шевченко, я да ачлыкъ къурбанларына къоюлгъан кой абиделерине къадар.
Чокъусы алларда, мимар ве эйкельтрашлар оларнынъ адлары къайд этильсе, озь эсерлерининъ суретлери къулланылувына къаршы дегиллер. Амма саде фотографкъа оларнен багъланмагъа пек агъыр.
Биз «Муэллифлик акълары ве янаша акълары» Украина къанунына денъишмелер кирсетмеге теклиф этемиз. Олар ичтимаий ве эр кес къулланылгъан ерлерде ерлешкен ресим, мимарджылыкъ, шеэр къурма ве багъ-парк санаат эсерлерини сербест шекильде ресим ве видео япмакъ ве оларны нешир этмек акъларыны тюзетир эди.
Бу къанун музей ве сергилернинъ экспозицияларындан гъайры, бутюн ичтимаий саагъа укюм сюре. Эр кесге кирмеге рухсет олмагъан ерлерде (анда булунмакъ ичюн саипнинъ изини керек), эвельден олгъаны киби, анда ерлешкен эсернинъ фоторесимини чыкъармакъ ичюн муэллифнинъ мусаадеси керек.
Бойле сербест къулланувнынъ меджбурий шарты – косьтерильген мимарджылыкъ я да санаат эсерининъ муэллифлерини къайд этилюви. Бу шарт муэллифнинъ акълары темин этилюви (темин этмек) ичюн кереклидир.
Бу къанун кенъиш даире украиналыларгъа файдалы олур, яни саде фото япмагъа севген инсанлардан башлап (чюнки саде бир абиде янында япылгъан фотосурет къанун бозувы сайыла билир) земаневий мимарджылыкъ ве санаат акъкъында маниасыз фильмлер чыкъармагъа имкянлары олгъан бедий фотограф ве кинематографистлерге къадар. Айрыджа, бу къануннынъ къабул этилюви Украинанынъ туристик джеэттен даа да юксек севиеге чыкъаджагъыны темин этер. Чюнки Украинада къылавуз я да фотоальбомларда корьмеге истенильген пек чокъ земаневий абиделер мевджут. Ве биз къанун бозмайып, тертипчилерге бу малюматларны сербест шекильде фоторесим чекмеге ве бойле къылавузларда ерлештирмеге имкянны бермеге керекмиз.
Айны вакъытта бу чокъусы тасиль лейхаларынынъ инкишафына ярдымджы олур. Биринджиден, сербест лицензиясы олгъан Википедия лейхасы киби. Чюнки Украинада «панорама сербестлиги» олмагъаны ичюн, Википедиянынъ къардаш лейхасындан — Wikimedia Commons’тан бир сыра украин абиделернинъ фотоларесимлери (фоторесимлери) чыкъарылгъан эди. Оларнынъ арасында Украина Юкъары Шурасы бинасынынъ де фотосурети бар.